Dit jaar werd het academisch jaar in Leiden geopend door Stefan Collini, hoogleraar intellectuele geschiedenis en Engelse literatuur in Cambridge. Hij publiceerde in 2012 een spraakmakend essay over de rol van de universiteit, What are universities for?, dat dit jaar in Nederlandse vertaling verscheen. Er is, constateert hij, ‘spanning ontstaan tussen intellectuele autonomie en sociale eisen van de samenleving.’ ‘Het is nu eenmaal heel moeilijk tot in de details het maatschappelijk effect te voorspellen van intellectueel onderzoek. We weten uit de geschiedenis dat de echte grote bijdragen aan de samenleving via een omweg kwamen. Toch wil het publiek nu dat onderwijs en onderzoek een direct effect hebben op economische groei en werkgelegenheid. Die doelen zijn zeker de moeite waard, maar ze kunnen niet de enige zijn.’ Het is een waardevolle observatie, ook in de discussie over de waarde van kunst en cultuur. Robbert Dijkgraaf, directeur van het Institute for Advanced Study in Princeton, zei hetzelfde in zijn Paradiso-lezing van 30 augustus, bij de opening van het culturele seizoen: ‘De uiteindelijke impact van een kunstwerk of wetenschappelijke ontdekking is […] zelden direct meetbaar. [..] In de fundamentele rol van blikopener zijn kunst en wetenschap in het diepst publieke zaken. De lange-termijnopbrengsten kunnen niet worden afgeschermd en vloeien uiteindelijk terug naar de hele maatschappij. Ze maken voor iedereen de wereld groter en rijker. Onzichtbaar zetten zij zich af in de haarvaten van het leven. De avant-gardemuziek van vandaag is de reclamedeun van morgen. Een modern schilderij het behang van de toekomst. Dit is de fundamentele paradox: kunst is een publiek goed en vraagt een goed publiek, maar zij kan alleen functioneren door zich naast, boven of onder de alledaagse werkelijkheid te plaatsen. Alleen door afstand van het publiek te nemen, kan een verrijkend perspectief geboden worden.’ Maar, waarschuwt hij: ‘Deze noodzakelijke distantie is niet hetzelfde als een maatschappelijk vacuüm of een afwezige politiek.’ Continue reading Een regisserende provincie
De nieuwe mens
Of ik Auke van der Woud kende, werd onlangs aan mij gevraagd. Ja, ik ken Auke van der Woud. Althans, ik weet wie hij is: ooit conservator en adjunct-directeur van het Kröller-Müller Museum, later hoogleraar architectuur- en stedenbouwgeschiedenis in Groningen, inmiddels met emeritaat. Hij is de auteur van een fantastisch boek over de ruimtelijke ordening in Nederland in de eerste helft van de negentiende eeuw: Het lege land. Hij promoveerde er in 1987 op. In 2006 verscheen een ‘vervolg’: Een nieuwe wereld. Het ontstaan van het moderne Nederland. Of ik zijn laatste boek kende? Ja, ik had het al gelezen: De nieuwe mens. De culturele revolutie in Nederland rond 1900. De afgelopen zomer heb ik er diverse mensen stukjes uit voorgelezen. Het is een fascinerend boek, dat een interessant licht werpt op veel discussies die we voeren over de toekomst van kunst en cultuur. Continue reading De nieuwe mens
Annus mirabilis
‘St. Michael College zal wegzinken in de polder.’ Dat was de kop in een van de Zaanse kranten nadat de medezeggenschapsraad van onze school ‘neen’ had gezegd tegen het voorstel te fuseren tot een brede scholengemeenschap. Het is een van de belangrijkste momenten in de geschiedenis van onze school, nu bijna 25 jaar geleden. Het was toen, ook intern, een omstreden besluit en over de motieven die de medezeggenschapsraad had valt het nodige te zeggen. Maar het is een besluit geweest dat ons geen windeieren heeft gelegd. Kijk eens waar we nu staan, bij de afsluiting van wat misschien wel het meest succesvolle jaar is geweest in ons bestaan. De grootste school voor havo en vwo in de Zaanstreek, en dat al lange tijd, volgend jaar met meer dan 1300 leerlingen groter dan ooit. Financieel gezond. Met daarmee zekerheid ten aanzien van uw werkgelegenheid voor de overzienbare toekomst. Eindexamenuitslagen die klinken als een klok, met op de top van de rots een 73-jarige wiskundeleraar die met zijn leerlingen een gemiddelde van een ruime 9 scoort en daarmee zelf een percentielscore van 100% haalt. Excellente havo, met een reële kans dat we dat excellentiepredikaat kunnen vasthouden, wellicht ook weten te verwerven voor het vwo – waarvan we even dachten dat het zelfs beter zou gaan presteren dan onze havo. En in de marge: in september een prijs voor Positive Eating = Positive Living, het meest innovatieve internationaliseringsproject voor de onderbouw, in december een tweede prijs (waarvan we allemaal weten dat het een eerste had moeten zijn) bij de RaboPitch voor het plan van de leerlingen van V6 voor een biomassavergasser, successen voor individuele leerlingen bij de diverse Olympiades, niet alleen bij biologie maar, warempel, ook bij Duits, Myrthe Zwart die werd gekozen tot voorzitter voor het Model European Parliament Noord-Holland voor volgend jaar en Loran Hempenius (dezelfde die zo succesvol was bij de Olympiade Duits) die op de centen gaat passen bij het LAKS.
We zijn een succesvolle school. Wat ons succesvol maakt? Continue reading Annus mirabilis
Proeftuin
Wat zei je ook weer?
hoe het nu verder moet?
tussen ons en de anderen liggen
nog maar enkele woorden braak
maar gisteren duurt nog wel
tot overmorgen
voorlopig ga ik lezen lezen lezen kijk
de lucht klaart al weer op en in de kleine
geheime proeftuin van mijn fantasie
is een heel pril voorjaar in aantocht.
Zo begonnen we 2014, als in dit gedicht van Ellen Warmond: voorzichtig optimistisch. We proefden een verandering van het klimaat waarin we met elkaar spreken over kunst en cultuur. Een positieve verandering, die in de loop van het jaar door zou zetten.
Het depreciërende jargon dat drie jaar geleden werd gebezigd om de bezuinigingen op cultuur te rechtvaardigen is op lokaal niveau nog niet verstild, maar het domineert niet meer. In tegendeel, de gemeenteraadsverkiezingen brachten in veel grote steden coalities die weigerden verder op cultuur te bezuinigen en soms zelfs besloten tot verhoging van de cultuurbegroting. Continue reading Proeftuin
Afscheid van Brigite van Haaften
Vrijdag 5 juni nemen we in het Brabantse Provinciehuis afscheid van Brigite van Haaften. Het is de uitkomst van de coalitiebesprekingen waarbij het CDA, bij de onderhandelingen vertegenwoordigd door lijsttrekker Marianne van der Sloot en Brigites collega in het college van GS Ruud van Heugten, zich op een verrassende wijze buitenspel liet zetten. In een nabeschouwing vroeg een journalist van het Brabants Dagblad zich af of het CDA niet beter Brigite aan de onderhandelingstafel had kunnen zetten.
Continue reading Afscheid van Brigite van Haaften
Leeg land
NRC Handelsblad van 30 mei had voor mij een verrassing. Correspondent Bram Vermeulen onderzocht er de stelling van Martin Bosma in zijn boek Minderheid in eigen land als zouden de nazaten van Jan van Riebeeck toen zij in de negentiende eeuw naar het Hoge Veld in het noorden en oosten van het tegenwoordige Zuid-Afrika trokken daar een onbewoond land hebben aangetroffen. Bram Vermeulen vermeldt dat Martin Bosma zijn stelling baseert op mijn dissertatie uit 1992, De Geuzen van de Negentiende Eeuw. Abraham Kuyper en Zuid-Afrika.
Ik heb Martin Bosma’s boek niet gelezen, ben dat eerlijk gezegd ook niet van plan, maar ik kan mij moeilijk voorstellen dat hij in mijn dissertatie een onderbouwing heeft kunnen vinden voor zijn ‘leeg-landtheorie’.
Mijn dissertatie gaat niet over de Zuid-Afrikaanse geschiedenis, maar over de wijze waarop in Nederland in het laatste kwart van de negentiende eeuw werd gereageerd op het conflict in Zuid-Afrika tussen Boeren en Britten.
Mijn dissertatie bevat wel een kort (tweede) hoofdstuk waarin, bij wijze van achtergrond, dat conflict in grote lijnen wordt geschetst. Dit hoofdstuk is niet gebaseerd op eigen onderzoek, maar op secundaire literatuur zoals die toentertijd de stand van onderzoek weergaf: C.F.J. Muller (red.), 500 jaar Suid-Afrikaanse Geskiedenis, Pretoria 19803, M. Wilson en L. Thompson, The Oxford History of South Africa, 2 delen, Londen 1969-1971 en T.R.H. Davenport, South Africa. A modern History, Londen 19873. Op blz. 28-30 vertel ik op basis van die literatuur wat de ‘Voortrekkers’ aantroffen toen ze in de jaren 1830 en 1840 het Hoge Veld bereikten: de koninkrijken van de Ndebele en de Zulu. Geen ‘leeg land’ dus.
Oklahoma
Ik was de week voor Pasen in Oklahoma. Ik maakte deel uit van een vrij grote Brabantse delegatie die daar was in het kader van de ‘reverse mission’ en het Creativity World Forum, georganiseerd door Creativity Oklahoma, met Noord-Brabant een van de momenteel dertien leden van het wereldomspannende Districts of Creativity Network. Continue reading Oklahoma
Cultuur op weg naar samenhang en samenwerking
Met Proeftuin, een gedicht van Ellen Warmond, getuigden we aan het begin van dit jaar tijdens onze nieuwjaarsborrel van voorzichtig optimisme. Continue reading Cultuur op weg naar samenhang en samenwerking
Onderwijs tussen kwaliteitsverhoging en ontcollectivisering
Om te beginnen: ik ben blij dat we elkaar hier vandaag allemaal weer terug zien. Geraakt door wat er een maand geleden alweer gebeurde in Oekraïne zijn ook mensen uit onze omgeving – mijn eigen dochter is een collega kwijt – en uit onze schoolgemeenschap – een leerling uit de tweede klas verloor een oom, een tante, een neefje en drie nichtjes, woonachtig in het Brabantse Neerkant. Maar er zijn – we zijn ons daar maar al te zeer van bewust – plekken waar het verdriet van de wereld de afgelopen maanden dichterbij is gekomen en vandaag of volgende week het schooljaar op een andere manier begonnen wordt. Continue reading Onderwijs tussen kwaliteitsverhoging en ontcollectivisering
Proeftuin
Het jaar dat achter ons ligt was voor het culturele veld een bewogen jaar. De eerste gevolgen werden zichtbaar van de bezuinigingsmaatregelen van het eerste kabinet Rutte. Politieke opportunisten probeerden te concluderen dat die gevolgen wel meevielen: geen kaalslag, in tegendeel, de sector toonde zich weerbaar, waarmee werd aangetoond dat de bezuinigingsmaatregelen hadden gewerkt als de bedoelde zweepslag. Ik ben vooralsnog iets minder optimistisch: Continue reading Proeftuin